Llygrydd organig parhaus

Llygrydd organig parhaus

Partïon gwladwriaethol i Gonfensiwn Stockholm ar Lygryddion Organig Parhaus
Math	llygrydd

Mae llygryddion organig parhaus (POPs) yn gyfansoddion organig sy'n gallu gwrthsefyll diraddio trwy brosesau cemegol, biolegol a ffotolytig.^[1] Maent yn gemegau gwenwynig sy'n effeithio'n andwyol ar iechyd pobl a'r amgylchedd ledled y byd. Oherwydd y gallant gael eu cludo gan wynt a dŵr, mae'r rhan fwyaf o POPs a gynhyrchir mewn un wlad yn gallu ac yn effeithio ar bobl a bywyd gwyllt mewn gwlad arall, ymhell o'r man lle cânt eu defnyddio a'u rhyddhau.

Trafodwyd effaith POPs ar iechyd dynol ac amgylcheddol, gyda’r bwriad o ddileu neu gyfyngu’n ddifrifol ar eu cynhyrchiant, gan y gymuned ryngwladol yng Nghonfensiwn Stockholm ar Lygryddion Organig Parhaus yn 2001.

Mae'r rhan fwyaf o POPs yn blaladdwyr neu'n bryfleiddiaid, ac mae rhai hefyd yn doddyddion, yn fferyllol ac yn gemegau diwydiannol.^[1] Er bod rhai POPs yn codi'n naturiol (ee o losgfynyddoedd), mae'r rhan fwyaf wedi'u gwneud gan bobl.^[2] Mae'r "dwsin budr" POPs a nodwyd gan Gonfensiwn Stockholm yn cynnwys aldrin, clordan, dieldrin, indrin, heptachlor, HCB, mirex, tocsaphene, PCBs, DDT, deuocsinau, a dibenzofurans polyclorinedig.

Mae POPs fel arfer yn gyfansoddion organig halogenaidd ac yn dangos hydoddedd lipid uchel. Am y rheswm hwn, maent yn biogronni mewn meinweoedd brasterog. Mae cyfansoddion halogenaidd hefyd yn arddangos sefydlogrwydd mawr sy'n adlewyrchu anadweithedd bondiau C-Cl tuag at hydrolysis a diraddio ffotolytig. Mae sefydlogrwydd a lipoffiligedd cyfansoddion organig yn aml yn cyd-fynd â'u cynnwys halogen, felly mae cyfansoddion organig polyhalogenaidd yn peri pryder arbennig. Maent yn cael effaith negyddol ar yr amgylchedd trwy ddwy broses, cael eu cludo ymhell, sy'n caniatáu iddynt deithio ymhell o'u ffynhonnell, a biogronni, sy'n ail-grynhoi'r cyfansoddion cemegol hyn i lefelau a allai fod yn beryglus.^[3] Mae cyfansoddion sy'n ffurfio POPs hefyd yn cael eu dosbarthu fel PBTs (parhaus, biogronnol a gwenwynig) neu TOMP (microlygryddion organig gwenwynig).^[4]

1. ↑ ^{1.0 1.1} Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw ritter
2. ↑ El-Shahawi M.S., Hamza A., Bashammakhb A.S., Al-Saggaf W.T. (2010). "An overview on the accumulation, distribution, transformations, toxicity and analytical methods for the monitoring of persistent organic pollutants". Talanta 80 (5): 1587–1597. doi:10.1016/j.talanta.2009.09.055. PMID 20152382.
3. ↑ Walker, C.H., "Organic Pollutants: An Ecotoxicological Perspective" (2001).
4. ↑ "Persistent, Bioaccumulative and Toxic Chemicals (PBTs)". Safer Chemicals Healthy Families (yn Saesneg). 2013-08-20. Cyrchwyd 2022-02-01.